Zemsta

"Zemsta" jest największym dziełem i arcydziełem Fredry, esencją, perfumą, ogrodem polskości, jakiego poza „Panem Tadeuszem” nasza poezja się nie dochowała.  - Jan Lechoń

Dziedzictwo sarmatyzmu odeszło, wydawałoby się, bezpowrotnie w przeszłość. Ale czy naprawdę? Akcja "Zemsty" rozgrywa się w istniejącej poza czasem ostoi polskości. Jak pisze Jarosław Marek Rymkiewicz, "Zemsta" dzieje się "w Polsce, czyli zawsze". Komedie Fredry usytuowane są w bowiem w czasie historycznym, ale też przecież w wiecznym polskim „teraz”.

W pamiętniku-gawędzie Aleksandra Fredry "Trzy po trzy" czytamy: "Szlachta polska jest wieczne młoda, nie podstarzała się doświadczeniem nawet na zwłokach własnej ojczyzny; wszystkie zalety i wszystkie wady właściwe młodości wieku ludzkiego ona połącza w sobie".

Uzupełniając wymowę Zemsty Fredro mówi o rodakach: "Nienawiść w narodzie lub w rodzinie dziedziczna, wywołująca konieczną zemstę u południowych ludów, jest dla Polaka męczącym uczuciem. Wybijmy się, woła, a potem kochajmy się, póki się znowu nie wybijemy, aby się kochać znowu". Ironia ta nie jest pozbawiona dozy wyrozumiałości - wszak Fredro stawia sobie za cel, by "dwoistość człowieka przedstawić", bo… „człowiek doskonały we wszystkim, gdyby się i znalazł na świecie, mógłby być uwielbiany, można by z niego wielkie ciągnąć korzyści, ale pożycie z nim byłoby pewnie najnieznośniejszym”.